Lagje e sipme-lagje e poshme, dhe vorrezat per midis...

Mua gjithmone me ka bezdisur fakti qe historine e Tiranes na e kane treguar me dy llafe: nje hamam, nje xhami dhe nje furre. Ktheje faqen! Ne 1920, Tirana u shpall kryeqytet!!!!
Huhh! Po nderkohe?
Lexim te kendshem, dhe ndjese nga autoret e shkrimit!
TIRANA The Challenge of Urban DevelopmentSustainable Economic Development
Agency
Agjensia per Zhvillim Ekonomik te Qendrueshem

Qyteti Tiranes
Histori mbi Urbanistiken dhe Arkitekturen
Autore
BESNIK ALIAJ
KEIDA LULO
1.Tirana nga themelimi deri me 1920
Hyrje
Tirana eshte kryeqyteti i Shqiperise dhe qyteti me i madh i vendit.
Bashkia Tirane eshte populluar sot nga te pakten gjashteqindmije banore,
ndersa rajoni i ashtuquajtur Tirana e Madhe[1] numeron 700-800 mije
banore. Hapesira metropolitane Tirane-Durres-Fush Kruje perfshin gati 1/3
e popullsise se vendit. Tirana ndodhet pothuaj ne qender te vendit dhe sot
eshte e zhvilluar te pakten ne 3000 hektare.
Qyteti i Tiranes ka nje histori modeste ne krahasim me shume kryeqendra
europiane, dhe jo vetem si kryeqender e shqiptareve por dhe per faktin se
perben nje nga modelet e vecanta te zhvillimit urban ne Europe, ajo
meriton nje vemendje te vecante. Tirana eshte shembull tipik i nje
strukture mikse midis detit dhe malit, midis trashegimise kulturore ilire,
romake, bizantine, dhe atmosferes orientale ; midis elementeve europiane
dhe atyre tipike mesdhetaret dhe ballkanike ; midis modeleve urbane te
zhvilluara dhe atyre ne zhvillim ; midis disiplines urabanistike me
autoritare te koherave dhe kaosit me anarshist te koheve moderne….. Me
pak fjale, Tirana eshte nje nga qytetet me dinamike ne Europe dhe
perfaqeson pa diskutim nje qytetit ne nje tranzicion tipik dhe te
tejzgjatur deri ne ditet tona.
Tranzicioni si dukuri eshte pranishem ne cdo qender te banuar si shprehje
e nje procesi historik te vazhdueshem dhe te panderprere te trasformimit
urban pergjate koherave. Tirana si qytetit ne tranzicion perfaqeson nje
periudhe kalimtare te zhvillimit strukturor dhe urban ne disa momente
historike, produkte te shume faktoreve, perfshi ketu ndryshimet politike,
ekonomike, sociale, qe kane ndodhur pas vitit 1990 dhe ne vazhdim.
Trasformimi urban i vazhdueshem ka patur nje impakt te qarte ne
trashegimine modeste historike te qytetit, sidomos gjate periudhes se
tranzicioni politik dhe ekonomik te viteve 90-te. Per te pasur nje ide me
te qarte per zhvillimin e qytetit te Tiranes eshte shume e rendesishme te
analizojme zhvillimin historik te tij ne kendveshtrimin arkitektoniko
urbanistik.
Parahistoria dhe fillimet para shekullit te 14-te
Megjithese origjina e Tiranes nuk eshte aq e lashte sa qytete te tjera
historike te Shqiperise si Durresi, Berati, Gjirokastra, Kruja, Shkodra,
Elbasani, Korca, etj., gjetjet arkeologjike ne shpella te lashta tregojne
se territori ku shtrihet sot Tirana ka qene banuar para periudhes
neolitike dhe behet fjale per vendbanime prehistorike nje nga te cilat
ka qene Shpella e Pellumbasit. Kjo favorizohej per faktin se fusha dhe
kodrinat e Tiranes gezonte nje mikroklime te vecante per shkak te pozites
gjeografike dhe ndikimit zbutes i detit Adriatik qe ndodhet rreth 30
kilometra ne perendim. Kushtet klimaterike, resurset ujore te bollshme ne
lumej dhe perrenj, relievi i larmishem fushor-kodrinor duke shtuar ketu
edhe pranine e Malit te Dajtit si mur mbrojtes nga ererat e ftohta te
veri-lindjes, percaktuan qe rajoni i Tiranes te jete, prej lashtesise deri
me sot, nje fushe pjellore bujqesore e pasur dhe teresisht e pershtateshme
per te jetuar.
Gjate shekujve 3 dhe 4(e.s.),fusha e Tiranes shfrytezohej nga popullsi
lokale e fshatrave prane kesaj fushe, te cilat per arsye mbrojtje kishin
ndertuar banesa dhe fortesa kryesisht ne pikat strategjike te kodrave
perreth. Kete e vertetojne edhe gjetjet arkeologjike ne fortifikimet dhe
keshtjellat perreth Tiranes si ne ate te Zgerdheshit, Lalmit, Shkalles se
Tujanit, Dorezit, Kucit, Persqopit, Farkes, Berzhites, Bastarit, Dorakut,
Ndroqit, Petreles, Brrarit, etj.
Pushtimi Otoman midis shekujve te 14-te dhe 20-te
Okupimi otoman i Shqiperise, filluar ne shekullin e 14, e gjeti Tiranen si
nje kryqezim te rendesishem ne akset kryesore te transportit te rajonit
Ballkanik dhe te vendit duke u konsideruar si nje vend tranzit strategjik
ndermjet Europes kristiane dhe Turqise orientale. Ky pozicion gjeografik
nuk mund te influenconte pozitivisht ne zhvillimin arkitekturor dhe urban
te qytetit per vete natyren tranzitore te qellimeve te zhvillimit. Bene
perjashtim vetem objektet e kultit, te cilat u zhvilluan sepse ishin pjese
e politikes se konvertimit te popullsise vendase nga kristiane ne
muslimane.
Gjate shekujve 16-18,xhamite behen objekte percaktuese ne ndertimin e
qendrave te qyteteve. Ato ndertoheshin ne pjeset me aktive te tyre, prane
tregut dhe ndertimeve te tjera publike, ose ne komplekse arkitekturale me
objektet e mesiperme.
Edhe per Tiranen, xhamite luajten nje rol pozitiv nga pikepamja
urbanistike, sepse stimuluan krijimin e 5-6 “ishujve” urbane (mbi baze
familjesh ose fisesh), te cilat me tendencen e tyre per rritje u bashkuan
(unifikuan) dhe ne kombinim me traditat lokale krijuan nje skenografi,
siluet dhe identitet te ri urban : Tiranen.
Bethamat e para urbane te Tiranes
Berthama e pâre historike dhe urbane e qytetit lindi dhe hodhi shtat se
bashku me xhamine e vjeter te Sulejman Pashes ne qender te struktures se
sotme te Tiranes, pikerisht ne kryeqezimin e arterieve kryesore te
tranzitit tregetar nderkrahinor. Bashke me xhamine ne fjale u ndertuan
edhe banesa te tjera, midis tyre edhe ato te feudaleve dhe te te afermeve
te tyre, ne bregun e djathte te perroit te Lanes. Me tej ne distance 50-60
metra ne perendim te xhamise u ndertuan nje furre , nje banje dhe nje han,
tre objekte sherbimesh qe ndikuan ne zgjerimin e pazarit. Keto ndertesa se
bashku me banesat, ahuret, oborret, puset, gjelberimet rrugicat, sheshet
dhe varrezat, te gjitha te perqendruara rreth nderteses se xhamise,
formonin nje njesi sociologjike, pronesie, gjinie dhe lidhje familjare jo
vetem ne krijimin e saj por edhe shume kohe me pas.
Berthama e dyte urbane u krijua ne fillim te shekullit te 18 rreth xhamise
se Fires, e zhvendour rreth 600m ne veriperendim te berthames se pare,
pikerisht aty ku takohen sot rruga e Barikadave dhe rruga Fortuzi. Kjo
ndertese e amortizuar u rindertua mbi themelet e saj ne vitet 1859 duke u
quajtur kesaj rradhe xhamia e Beshirit sipas emrit te tregetarit qe e
ndertoi.
Bethama e trete ndertohet ne verilindje te berthames se pare duke filluar
me ndertimin e xhamise se Zajmit me 1775 dhe shembur per nevoja
urbanistike ne takimin e rruges se Dibres me rrugen Thanas Ziko.
Berthama e katert nis me kohen e themelimit te xhamise se Haxhi Ethemit e
cila u vendos rreth 200 m ne perendim te xhamise se vjeter dhe rrethuar me
banesa kopshte varre etj.
Ne kete llogjike, ne pika te ndryshme, gjithnje ne nje distance te afert
me berthamen e pare, formohen me kohe edhe berthama te tjera me qender
nje xhami si ajo e Stermasit ndertuar me 1840, e Kokonozit dhe e Berxollit
ne shekullin e 19, e Karapicit ne 1858, e Mujos, e Reçit etj duke levizur
ne menyre centrifugale nga qendra ne periferi e perseri ne qender me ane
te ishujve te pavarur vendosur disi larg nga njerit tjetri dhe, qe me pas,
pa asnje lloj organizimi dhe disipline vijne dhe zmadhohen gradualisht
derisa takohen me njeri tjetrin duke krijuar nje sfond urbanistik me
thurje te çrregullt dhe me dendesi te paket, qe kushtezohet nga ekzistenca
e prones private mbi token. Copetimi feudal i tokes, mungesa e nje
adminstrate qendrore e afte per te diktuar ligje kane kushtezuar
ndertime te cregullta dhe shume te rralla pa ndonje parapregatitje
teknike.
Ndertimi xhamise se Sulejman Pashes (1614) se bashku me banjat bublike
(hamam), hanin, furren e bukes dhe Tyrben e Kapllan Pashes simbolizojne
nga pikepamja historike dhe arkitektonike lindjen e qytetit te Tiranes.
Sot, me perjashtim te Tyrbes se Kapllan Pashes, nuk ekziston asnje prej
ketyre objekteve pasi u prishen me kohen dhe vecanerisht gjate Luftes se
Dyte Boterore.
Arkitektura
-Xhamia e Sulejman Pashes se bashku me minaren e ndertuar prej te birit 19
vjet me pas, u njoh fillimisht nga piktura e piktorit anglez E. Lear
(1848), pas meremetimit qe i bene feudalet Toptanas. Mbi kete baze dhe
shenimeve te kohes,u be rikonstruksioni hipotetik i saj.Nga pikepamja
arkitektonike,xhamia e vjeter kishte nje plan drejtkendor me brinje 16x13m
.Pjesen me te madhe te siperfaqes e ze salla e lutjes dhe pjesen qe mbetet
e ze portiku,qe perfaqesonte fasadat lindore dhe veriore te qytetit.Volumi
i xhamise ishte nje paralelpiped me shume i shtrire se sa i larte me nje
lartesi afer 9 m. E gjithe fasada e xhamise ishte e zbukuruar me afreske
shumengjyreshe me motive lulesh dhe frutash si edhe me pamje nga
Stambolli.
-Tyrbja e Kapllan Pashes, nje objekt mjaft interesant,eshte ndertuar me
gure te gdhendur,ka nje planimetri 8 kendeshe dhe perbehet nga nje arkad
me kollona qe mbeshtetet mbi nje bazament te ulet.Kollonat jane prej guri
dhe me kapitele me dekor bimor ne siperfaqe. Edhe pse e vogel,tyrbja
shquhet per elegancen e arkades dhe punimin e detajeve.
Ndersa xhamia e vjeter e Sulejman Pashes simbolizon lindjen e Tiranes,
xhamia e Ethem Beut simbolizon memorien vizuale historike te qytetit te
sotem sepse eshte e vetmja xhami e vendosur ne qendren historike te
qytetit qe i ka shpetuar shkaterrimeve te luftes dhe kohes.
-Xhamia e Ethem Beut dhe Kulla e Sahatit u ndertuan gjate viteve
1794-1822, duke stimuluar edhe karakterin vertikal te qendres se qytetit.
Edhe pse ne te vetevete nuk perfaqesojne nje stil autokton shqiptar, ato
jane te ndertuara sipas nje stili te perziere ku ndihet qarte ndikimi i
arkitektures tradicionale.
Kjo xhami nga pikepamja arkitektonike,perbehet nga salla e faljeve ne
forme kubike dhe hajati.Vellimi kubik i salles se faljeve qarkohet nga
lindja dhe veriu me portikun me arkada mbi kollona.Ambjenti qendror
mbulohet me kupole qe mbeshtetet mbi trompa parabolike ne qoshet ;Kjo
salle eshte e ndertuar me gure lumi te suvatuar,ndersa brendesia e saj
eshte e pikturuar me ornamente bimore,vizatimi i te cilave i permbahet
rregullave te simetrise,ndersa pjesa e jashtme e salles se faljeve qe
perfshihet brenda portikut,eshte e zbukuruar me dekor bimor dhe nje sere
tabllosh me pamje nga Stambolli.
Ne kete xhami zhvillohet me tej prirja per nje afrim te arkitektures se
kultit me ate popullore,rezultat dhe i shkeputjes nga tipat e vjeter te
kopjuar nga arkitektura e kultit islam.Portiku i zhvilluar teresisht me
arkaden gjysem rrethore, me linjen e tij te lehte,kalon ne nje plan te
dyte volumin kubik dhe i jep nje vend me te justifikuar minares.
Minarja e larte dhe e holle,eshte ndertuar prej guri te gdhendur .Pjesa e
poshtme ka seksion katror,ndersa pjesa tjeter qe vjen duke u zvogeluar
lehtesisht,ka te gdhendura kanelura vertikale te proporcionuara.
Ne organizimin urbanistik te qendres se Tiranes, nje vend te veçante ze
Kulla e sahatit. Ajo ka mbaruar se ndertuari ne 1830. Kulla e sahatit si
pozicion eshte e vendosur ne krahun lindor te xhamise rreth 20 m prane saj
me faqet e mureve te drejtuara perafersisht nga pikat e horizontit. Ajo
paraqet nje vellim prizmor paralelpiped qe ne pjesen e siperme perfundon
me nje cati piramidale.
E ndertuar sipas nje aksi vertikal me lartesi te madhe, ajo eshte me baze
kuadratike,dhe perbehet prej pjeses se poshtme qe ze lartesine me te
madhe,ku levizin peshat, prej ambjenteve te mekanizmit mbi te,dhe kembanes
ne pjesen me te larte.
Pjesa e jashtme e kulles nga niveli i trotuarit deri tek ballkoni eshte
ndertuar me gure te bardhe te gdhendur dhe ne forma drejtkendore. Ne
krahun verior ndodhet porta e hyrjes ne kulle mbuluar nga nje hark i plote
guri. Prej saj me ane te shkallesh te vogla qe ndjekin perimetrin e mureve
anesore te ndricuara nga frenxhi te vogla hipet lart dhe dilet ne ballkon
me ane te kater dyerve me hark . Ndertimi i kulles se sahatit perbente nje
arritje ne fushen e zhvillimit ekonomik dhe shoqeror dhe nje objekt te ri
ne repertorin ekzistue te arkitektures bashkohore. Kulla e Sahatit ka
karakter te theksuar arkitektonik, duke u bere me kalimin e kohes me
silueten e saj,pjese perberese e fizionomise se qytetit,simbolika e tij.
Ne shekullin e 18-te, u themelua ne perendim te Tiranes Panairi i
Tregetise se Shen Lleshit, i cili u be nje pike takimi dhe pol terheqes
interesash blegtorale dhe tregetare, duke sherbyer si mjet nderlidhes I
qytetit me fshatin dhe me qytete te tjera si me Shkodren, Beratin
Elbasanin si edhe me krahinat me te largeta si Dibra dhe Kosova. Me
1871 ky panair filloi serish te rimekembej duke u zhvilluar pothuajse nje
here ne vit.
Struktura e Qytetit te Tiranes (Shek 18-fillim Shek 20)
Shume shpejt qyteti i vogel dhe modest mori pamjen e nje qyteti tregetar
nga nevojat ekonomike te zones per nje qender qytetare, duke paraqitur
shembullin e kalimit gradual nga nje qender e vogel e banuar ne nje qytet
te mirefillte. Per kete kontribuan vecanerisht familjet e pasura dhe
aristokracia e qytetit.
Deri ne çerekun e pare te shekullit te XX, qyteti shtrihej rreth qendres
se tij, ku qe ndertuar pazari dhe dy xhamite me te shquara. Arteriet
kryesore ne forme radiale, lidhnin qendren e qytetit me lagjet e banuara
rralle, ku banesa rrethohej me troje shume te gjere. Lidhja e nje pjese te
popullsise, perveç zejtarise, me blegtori dhe bujqesi, ka kushtezuar
karakterin urbanistik te kesaj qendre,veçanerisht ne lagjet e saj
periferike.
E krahasuar me disa qytete te ngritura sipas nje plani paraprak te cilat
dallohen per struktura kompakte, struktura planimetrike e qytetit te
Tiranes, kryesisht product I anarkizmit feudal, I prapambetjes se madhe
ekonomike dhe kulturore, paraqetitet e çrregullt, e shtrire dhe e
copetuar. Ne te bejne pjese dy zona, ajo e banimit dhe ajo ekonomike, dhe,
si nderlidhese ishin rruget dhe rrugicat.
Gjate gjithe periudhes se zhvillimit te qytetit keto pjese kane qene ne
lidhje dhe varesi te ndersjellte ne shkalle e permasa te ndryshme ne kohe
por duke ruajtur karakteristika themelore, fakt qe ka gjetur pasqyrim ne
strukturen planimetrike te qytetit.
Dhe me te vertete, megjithe evolucionin e pesuar ne rrjedhen historike,
prej fillimeve e deri ne prag te shekullit 20 sic ka vene ne dukje me 1905
Degrand, “Qyteti ruajti gati ate fizionomi qe kishte para 3-4 shekujsh.
Mbeshtetur mbi kete baze struktura e qyteti pervijohej ne kete menyre :
-Zona e banimit terhequr me teper nga interesa te ngushta te pronesise dhe
per mungese kontrolli te centralizuar, shtrihej dhe shperndahej kudo pa
kufi dhe ndonje zone te caktuar.
Vetem banesat e aristokracise feudale zoteruese te qytetit ishin te
grumbulluara thuajse ne qender, brenda mureve te larta te cilat formomin
kalane e qytetit. Por me pas me shtimin e tyre, shtepite e tyre u ndertuan
edhe jashte ketyre mureve. Ndersa feudalet e tjere zejtare dhe tregetare
ishin shperndare ne te kater anet e qytetetit pa lidhje dhe perkujdesje
per njeri tjetrin, ndare ndermjet tyre edhe nga hapesira te medha boshe,
gje qe ka ndikuar edhe ne shtrirjen e pajustifikuar te qytetit.
Banesa tipike e Tiranes se asaj kohe ishte nje ose dy kateshe e ndertuar
me qerpiq dhe te distancuara nga njera tjetra me kopshte te rrethara me
mure relativisht te uleta te cilat zgjateshin rrugeve. Ndonese numerikisht
perbente objektin kryesor te qytetit , ne aspektin urbanistik, banesa
qendronte teresisht pasive, per shkak te terheqjes se saj nga rruget
kryesore. Por me kalimin e kohes keto raporte marrin vlera te tjera. Nga
mesi I shekullit te 18 filluan te ndertohen banesa qe dalin ne balle te
rruges dhe me pamjet e tyre kryesore te drejtuara ndaj saj, dhe dyqanet te
shkeputen nga qendra e qytetit dhe te dalin ne buze te rrugeve
-Zona tregetare dhe ekonomike perfaqesohej nga pazari I vendosur I teri
ne pjesen qendrore te qytetit. Pazari I vjeter eshte I perbere nga dyqane
me galeri e strehe druri qe sipas Degrand ka qene prishur me 1905 dhe
eshte rindertuar mbi bazen e pazarit te meparshem. Sic dihet edhe pazari I
rindertuar u shemb ne vitet 60 per ndertimin e pallatit te madh te
Kultures.
Pazari I Tiranes ishte I shtrire brenda hapesires se kufizuar nga Rruga e
Barikadave rruges se Dibres , rruges se sotme Luigj Gurakuqi dhe prej
nje pjese te sheshit te qendres se Tiranes, duke zene nje siperfaqe prej
2-3 ha.
Sistemi i rrugeve
Te dy zonat e siper permendura lidheshin ndermejt tyre me nje mori rrugesh
e rrugicash te cilat perbejne ndoshta dukurine me karakteristike te
qytetit. Pavaresisht se ajo shtrihej ne nje terren te paster fushor qe
favorizon sistemin rrugor drejtkendor, Tirana pati nje system rrugor ku te
gjitha rruget kryesore priren te shkojne ne qender.
Rruge per qerre, per karavane, per kembesore, per bageti dhe me vone per
automjete, te gjera e te ngushta, diku te drejta por me shume te thyera
dhe sidomos te lakuara, te nderprera dhe , jo rralle pa krye, qe me
ndarjet e shtesat familjare e interesat e pronesise degezoheshin ne te
tjera, formonin me qindra fije qe e benin strukturen rrugore te qytetit
gjithshka te ngjashme me damaret e nje gjetheje plepi. Ne pergjithesi ato
ishin nga 2-12 metra te gjera dhe te tera te pashtruara.
Sheshet publike. Prej tyre mund te permendim sheshin para xhamise se
vjeter dhe xhamise se Ethem- Beut, sheshi I lutjeve (Namazgjahu) ne lagjen
e Tabakeve (sot Ali Demi), sheshi I paradave ushtarake qe perkon me zonen
e Shallvareve, dhe sheshi i Shqiptareve para Kinema Republikes. Me teper
se sheshe klasike si hapesira gjeometrike te organizuara me ndertesa
perreth, ato ishin ngastra te vogla te krijuara si zgjerime pjesore
rrugesh me forma te crregullta dhe te lira nga ndertimet
Gjelberimi
Vete Tirana ka lindur mes gjelberimit. Ajo ka qene pjese e cdo shtepie
madje edhe atyre me te varferave. Gjelberimi gjendej ne nje shkalle me te
kufizuar ne sherbimin publik,si per shembull perpara cdo xhamije dhe
sheshi si pike referimi dhe anash ndonje pjese te rruges si ne rastin e
rruges se Kavajes.
Nga analiza sintetike qe ju be struktures urbanistike te qytetit prej
lindjes se tij deri ne fillim te shekullit XX, del se qytetit ka pasur nje
nisje ndertimore spontane, nje ecuri te ngadalte por te vazhdueshme
karakterizuar nga nje strukture e çrregullt dhe nje shtrirje irracionale.

Nentori i vitit 1912, eshte viti i pavaresise politike te Shqiperise nga
pushtimi 5-shekullor otoman. Kjo date shenon fundin e periudhes se pare te
rendesishme te tranzicionit per strukturen urbane te qytetit – ku qyteti u
themelua si nje qender urbane me influenca te qarta dhe karakter oriental
otoman. Gjate kesaj periudhe koshienca e zhvillimit urban ne traditen
lokale shqiptare u perqendrua me shume ne arkitekture se sa ne
urbanistike. Kjo ishte shprehje e nje forme te vecante te rezistences
kunder pushtimit. Produkt i kesaj periudhe eshte Shtepia Tradicionale
Tiranase, e ndertuar me materiale lokale te buta ndertimi (qerpic) te
shoqeruara nga punime artizanale ne dru dhe hekur.Banesa tiranase eshte
tipi me i hershem i baneses tradicionale shqiptare,dhe kjo duket qarte ne
zhvillimin kompozicional te saj.
Arkitektura e Baneses tiranase ndertohet mbi nje truall mjaft te
gjere,rrethuar me mure te larte. Ajo pergjithesisht nuk kufizohet me
rrugen .Porta e saj e hyrjes dy kateshe,eshte me permasa te medha,dhe disa
here ne njeren fleger te deres ndertohet nje porte me e vogel qe perdoret
zakonisht.Ne oborrin e gjere me peme ndertohet pusi dhe nje rrugine e
shtruar me kalldrem lidh shtepine me porten.
Ne planin kompozicional,banesa karakterizohet nga nje zgjidhje
origjinale,e cila nuk ka paralele me asnje tip banese tjeter ne
Shqiperi.Ne kete zgjidhje,vendin kryesor si berthama kompozicionale,e ze
shtepia e zjarrit.Ky ambjent,ku zhvillohet gjithe jeta e perditshme,madje
ne variantet e thjeshta dhe flihet,dallon nga ambjentet e tjera jo vetem
nga vendi ne kompozim,por dhe nga siperfaqja dhe volumi qe ze.Lartesia
relativisht e madhe e shtepise se zjarrit,perdhese,qe arrin deri ne 5m ka
mundesuar qe ambjentet perreth saj te zhvilloken ne dy kate.Siperfaqja e
dhomes se zjarrit varion nga 30-35m2 dhe ne plan ka formen e
katerkendeshit kenddrejte.Ne kete ambjent gjejme gjithmone vatren e cila
ndertohet ne drejtim te bishtit gjatesor.Lidhja e dhomes se zjarrit me
katet e siperme qe e rrethojne,behet nepermjet nje ballkoni te brendeshem
qe quhet Mafil,tek i cili shkon nepermjet shkalleve te lehta te
drurit.Perpara shtepise se zjarrit ndertohej hajati,qe mbulohej me te
njejten çati te shtepise se zjarrit.Balli i tij formohej nga shtylla druri
dhe krijonte nje siperfaqe te mbrojtur para hyrjes, ecila sherbente per
perpunimin e produkteve bujqesore,punimin ne avlement etj.
Varianti me i zhvilluar dhe me karakteristiku i shtepise tiranase eshte ai
i mbylljes se plote te shtepise se zjarrit nga te kater anet nga ndertimet
me kat.Banesa tiranase,si ne pamjen e jashtme,ashtu dhe ne brendesi te
saj,karakterizohet nga nje trajtim i thjeshte i elementeve
arkitektonike.Se jashtmi te bie ne sy volumi i saj i madh,format e
thjeshta volumore,qe thyhen deri diku vetem nga siperfaqet e hapura te
hajatit.
Kjo banese ndertohet me qerpiç dhe perforcohet me breza druri,ndersa si
lidhes perdoret balta e punuar. Lenda e drurit perdoret per konstruksionin
e çatise,dyshemete,dyert dhe dritaret,ndersa çatia mbulohet me tjegulla te
lugeta te kuqe, dhe kjo eshte arsyeja qe Tirana e vjeter shpesh eshte
quajtur Tirana e Kuqe, ne ndryshim nga cka predikohej pas Luftes se Dyte
Boterore nga ideologjia komuniste.

Autore
BESNIK ALIAJ
KEIDA LULO
www.seda.org.al www.co-plan.org
seda@albnet.net and co-plan@co-plan.org
Botues : GENC MYFTIU
© Te gjitha te drejtat i jane rezervuar : SEDA and Co-PLAN
_____________________________
[1] Tirana e Madhe perfshin Bashkite e Tiranes, Kamzes, Vores dhe komunat
e perreth tyre. Ndersa Rajonit Metropilitan I shtohen edhe bashkite e
Durresit, Shijakut, Fush Krujes dhe komunat.